We hebben een lange winter achter de rug. Een winter van steeds strengere overheidsmaatregelen van onbewezen effectiviteit; maatregelen die we maar beter zonder al te veel vragen moesten accepteren. De vaccins kwamen er immers aan, de enige manier om dit virus te overwinnen. Alternatieve aanpakken van de epidemie werden weggehoond met steeds als onderliggend argument dat het een kwestie was van nog even volhouden, we zouden in het zicht van de haven zijn.
Nu zijn we op het punt aanbeland dat iedereen zich kan laten vaccineren en een meerderheid van de Nederlandse bevolking dat ook daadwerkelijk heeft gedaan [i]. Vaccinaties en besmettingen hebben er samen voor gezorgd dat inmiddels 93% van de Nederlandse bevolking - althans, van de donoren bij Sanquin - antistoffen in het lichaam heeft [ii]. Anders gezegd: we zijn nu in die in het vooruitzicht gestelde haven. Maar als we nu om ons heen kijken vragen we ons af hoe veilig die haven eigenlijk is.
De Deltavariant gooit roet in het eten, zo heet het nu. Alsof het ontstaan van nieuwe en besmettelijkere varianten niet een onvermijdelijke bijna-zekerheid was (en is). We laten de maatregelen niet volledig los en te verwachten valt dat de cijfers in het najaar weer op zullen lopen. Te verwachten valt ook dat de overheid dan opnieuw vrijheidsbeperkende maatregelen zal nemen. Te verwachten valt dat de bevolking zal gaan morren. Tijdelijke maatregelen in het zicht van de haven zijn één ding maar maatregelen zonder enig vooruitzicht op verbetering? Hoe gaat dit aflopen? Worden de maatregelen permanent? Moeten we ons iedere paar maanden gaan laten vaccineren tegen almaar besmettelijker varianten?
In dit klimaat wordt de verleiding om een zondebok te zoeken groot en die zondebok is dan ook snel gevonden: Het zijn de mensen die zich niet laten vaccineren. Het is hun schuld dat we in deze ellende zitten en zij moeten dan ook maar de consequenties dragen. In omringende landen worden ongevaccineerden daadwerkelijk uitgesloten van het maatschappelijk verkeer en ook in Nederland gaan steeds meer stemmen op die een dergelijke aanpak verdedigen. Wie ergens naar binnen wil moet straks eerst maar eens bewijzen dat hij bij de onzen hoort, en niet bij die anderen, wiens schuld het allemaal is.
Ik ben zo’n ongevaccineerde. Voor het eerst van mijn leven vrees ik de andersdenkende meerderheid. Maatschappelijke uitsluiting van delen van de bevolking. We hebben het eerder gezien en het liep nooit goed af. Wie in een vrije maatschappij delen van de bevolking wil uitsluiten moet daar wel een verdomd goede en dringende reden voor hebben. Diegene moet toch wel echt alles geprobeerd hebben om het ultimum remedium van uitsluiting te voorkomen en diegene moet ook wel heel zeker weten dat de uitsluiting in belangrijke mate bijdraagt aan het bedwingen van de pandemie.
Die goede reden is er niet. Het ligt helemaal niet voor de hand om iedereen te vaccineren en vaccineren gaat de verspreiding van het virus niet stoppen. Dat is althans mijn opvatting en omdat ik voor die opvatting dezelfde tolerantie vraag die ook van mij gevraagd mag worden door mensen die het heel anders zien, leg ik graag uit hoe ik tot die opvatting ben gekomen. In het navolgende zet ik uiteen waarom ik de aangevoerde redenen voor vaccinatie niet overtuigend vindt. Daarna bespreek in de redenen die mij ervan hebben overtuigd dat het niet alleen niet nodig maar zelfs onverstandig is om ook niet-kwetsbaren te vaccineren.
Over de redenen om je te laten vaccineren
Vaccineren, je doet het niet alleen voor jezelf maar ook voor de ander. Dat is althans wat ons steeds wordt voorgehouden. Maar klopt het ook? Ik bespreek beide elementen van de leuze.
Voor jezelf?
Hoewel de
maatschappij alle ongevaccineerde mensen over een kam scheert, doet het virus
dat niet. De vraag of je het voor jezelf zou moeten doen, hangt sterk af van je
omstandigheden en je bereidheid om risico’s te accepteren. Het is, met andere woorden, een persoonlijke
afweging, zoals het dat altijd is geweest. De reden voor vaccinatie is
voorkomen dat je ernstig ziek wordt, in het ziekenhuis belandt of zelfs komt te
overlijden. Mensen met een verhoogd risico doen er, lijkt mij, verstandig aan
zich te vaccineren. Maar niet iedereen loopt hetzelfde risico. De twee meest in
het oog springende indicatoren dat iemand een verhoogd risico loopt zijn
leeftijd en gewicht. Ik ben zelf onder de vijftig en heb een gezond gewicht.
Laten we eens kijken wat dat betekent voor de risico’s die ik loop.
Mensen onder de vijftig vertegenwoordigen 0,8% van de totale overlijdens aan Covid, 12,2% van de IC-opnames en 16% van de ziekenhuisopnames [iii]. 81,5% van Covid-patiënten op de IC heeft overgewicht. De gemiddelde BMI bedraagt maar liefst 30,2. De gemiddelde Covid-patiënt heeft dus obesitas [iv]. De kans dat een gezonde persoon onder de vijftig met een gezond gewicht op de IC belandt wegens COVID is uitermate klein.
Tot op heden
zijn in totaal sinds maart 2020 1594 mensen onder de vijftig op de IC opgenomen [v].
Dat zijn dus “slechts” 295 mensen zonder overgewicht [vi],
ongeveer 17 mensen per maand. Het is bovendien zonder meer aannemelijk dat bij
deze personen sprake was van onderliggend lijden. Er zijn naar schatting 5,8 miljoen
mensen onder de vijftig zonder overgewicht in Nederland [vii].
Sinds maart 2020 zijn dus circa 5 op de honderdduizend mensen onder de vijftig
zonder overgewicht op de IC opgenomen.
Ik concludeer dat ik het voor mezelf niet hoef te doen en bovendien dat ook het risico dat ik een last zal worden voor de gezondheidszorg verwaarloosbaar klein is. Zelfs als helemaal niemand met gezond gewicht onder de vijftig zich zou laten vaccineren, zou dat in totaal hooguit nog tot enkelen honderden IC-opnames leiden.
Bij het voorgaande heb ik de risico’s op “Long Covid” niet betrokken. Het probleem met Long Covid is dat een heldere definitie en deugdelijk onderzoek ontbreekt. Daardoor is onbekend hoe omvangrijk en problematisch Long Covid is. Evenmin weten we of vaccins ook tegen Long Covid beschermen. We weten dat vaccins tegen (ernstige) ziekte beschermen maar het schijnt dat Long Covid zich ook voordoet bij geen of slechts lichte verschijnselen.
Voor een ander?
Of jezelf
vaccineren ook een daad van solidariteit is, hangt af van de vraag of en in
hoeverre het vaccin de transmissie van het virus stopt. Dat het vaccin
verspreiding in zijn geheel of in belangrijke mate stopt wordt in berichtgeving
voortdurend geïmpliceerd maar het wordt nergens daadwerkelijk geclaimd, althans
niet door de makers van het vaccin en ook niet door de Nederlandse overheid of
het RIVM. In de berichtgeving wordt meestal gemeld dat het vaccin transmissie
niet 100% tegengaat. Dat suggereert dat het daar wel bij in de buurt zou komen.
Als dat zo zou zijn, is een discussie over uitsluiting in ieder geval
gerechtvaardigd, hoewel ook dan talloze ethische en morele mitsen en maren
blijven bestaan, als het niet zo is niet. In dat laatste geval zou het middel
van uitsluiting immers niet meer dan een straf zijn voor het uit de maat lopen,
voor de ongehoorzaamheid aan de “adviezen” van onze overheid.
De vraag is dus of en in hoeverre de vaccins inderdaad ook transmissie tegengaan. In haar advies van 20 mei 2021 schrijft de Gezondheidsraad daarover:
“De commissie acht het dan ook waarschijnlijk dat vaccinatie tot
op zekere hoogte transmissie tegengaat. Meer onderzoek zal uitwijzen in welke
mate, hoe lang en in welke omstandigheden vaccinatie transmissie tegengaat en
welke factoren hierop van invloed zijn, zoals het type vaccin, virusvarianten
en persoonskenmerken. Vaccinatie beschermt dus de gevaccineerde tegen
(ernstige) ziekte en sterfte en draagt in meer of mindere mate bij aan het
voorkomen van infecties bij anderen.”[viii]
Waarschijnlijk
tot op zekere hoogte in meer of mindere mate. Dat is minder suggestief dan
“niet 100%” maar het is nog steeds even weinig concreet.
Transmissie vergt dat je eerst geïnfecteerd raakt en vervolgens dat je iemand anders infecteert. Israëlisch onderzoek wijst uit dat bescherming tegen infectie aanvankelijk vrij hoog is maar vervolgens snel weer afneemt: twee maanden na vaccinatie beschermt het vaccin voor 75% tegen infectie maar na zes maanden is daar nog maar 16% van over [ix]. Ook het CDC is recent tot de conclusie gekomen dat gevaccineerden weliswaar goed beschermd zijn tegen ernstige ziekte maar hooguit in beperkte mate tegen infectie [x]. Of het vaccin vervolgens voorkomt dat je ook weer anderen besmet is maar de vraag. Het RIVM meent dat het vaccin daar ongeveer 30% tegen besmet [xi] maar die opvatting dateert nog van voordat de Deltavariant het overnam. Het CDC komt tot de recente conclusie dat een gevaccineerde maar toch besmette persoon even besmettelijk is als een ongevaccineerde besmette persoon [xii]. De winst die met de beperkte bescherming wordt bereikt, zou bovendien zo maar eens in zijn geheel ongedaan gemaakt kunnen worden doordat besmette gevaccineerde mensen zich anders zullen gedragen dan besmette ongevaccineerden. Als gevaccineerden besmet zijn, worden ze immers minder vaak ziek en dus blijven ze besmettelijk rondlopen.
Je zou kunnen beargumenteren dat iedere vermindering winst is. Ook een bepaald percentage minder besmettingen zou, zo zou je kunnen redeneren, leiden tot minder ziekenhuisopnames en overlijdens. Maar die redenering klopt niet, althans niet op grote schaal en niet bij de waargenomen (lage) beschermingspercentages. Groepsimmuniteit wordt bij zogenaamde leaky vaccines, vaccins die de transmissie hooguit deels tegengaan, niet – althans niet door vaccinatie – bereikt. Ook bij 100% vaccinatie blijft het virus circuleren. Behoudens eventuele groepsimmuniteit door natuurlijke besmettingen [xiii] en/of beter werkende vaccins, zal vrijwel de volledige wereldbevolking besmet raken met het coronavirus. Bescherming tegen transmissie leidt, als gevolg, niet tot vermindering van transmissie maar hooguit tot een zekere vertraging daarvan.
Wat in algemene zin geldt voor alle ongevaccineerden geldt in nog veel sterkere mate voor mensen die zich niet laten vaccineren omdat ze al geïnfecteerd geweest zijn. Dat ook van deze mensen wordt verlangd dat ze zich alsnog laten vaccineren, is ronduit onwetenschappelijk [xiv]. Ik laat J. Bhattacharaya, hoogleraar medicijnen aan de Stanford Universiteit, S. Gupta, hoogleraar epidemiologie aan de universiteit van Oxford en M. Kulldorf, hoogleraar medicijnen aan Harvard Medical School aan het woord:
“Natural infection typically confers
better and broader protection, but this comes at a cost to those who are
vulnerable to severe illness and death. For those in the vulnerable group,
including the elderly and those with chronic disease, it is safer to acquire
future protection against the disease via vaccination than by recovering from
the disease. At the same time, it makes
little sense to ignore the scientific fact that infection does confer
long-lasting future protection for the millions of people who have had COVID.
(…)
Much of the impetus for vaccine passports
has arisen from the false idea that universal COVID vaccination – including in
young children in whom the vaccine has not been adequately tested – is
necessary to end the pandemic. Given the natural history of the SARS-CoV-2
virus, the vaccines are likely only to confer long-term protection against
severe disease rather than all infection per se. Any infection-blocking effects are probably
short-term unless the vaccine does very much better than natural immunity,
which is rare in medicine. As such, the vaccines cannot be used to achieve zero disease transmission. Instead, we should use the vaccines to
protect the vulnerable against severe disease and death from COVID.”[xv]
Kortom: je doet het niet voor een ander, je doet het voor jezelf. En of je het voor jezelf zou moeten doen hangt af van je persoonlijke omstandigheden. Vaccinatie leidt niet tot steriele immuniteit, waarschijnlijk verre van. Het doel van vaccineren zou moeten zijn het beschermen van kwetsbaren tegen ernstige ziekte en overlijden.
Over de redenen om je juist niet te laten vaccineren
Als ik zo bevreesd ben voor maatschappelijke uitsluiting, rijst vervolgens de vraag of dát dan niet een goede reden is om de prik te halen, onder het motto “baat het niet dan schaadt het niet”. Ik meen echter dat het wel schaadt. Of in ieder geval dat het wel kan schaden. Ik kom dus niet alleen tot de conclusie dat ik geen goede reden heb om me te laten vaccineren, ik concludeer ook dat het onverstandig is om niet-kwetsbaren op grote schaal te vaccineren. Ik noem drie redenen.
Ten eerste lijkt men uit het oog te hebben verloren dat we te maken hebben met een pandemie. De farmaceutische industrie wil in rijkere landen al derde prikken gaan inplannen en wil daar ook zelfs zuigelingen vaccineren maar over kwetsbare groepen in armere landen hoor je ze, opvallend genoeg, een stuk minder. De pandemie houdt echter niet op bij onze landsgrenzen. De Deltavariant komt helemaal uit India. We kunnen nog zoveel vaccineren in Nederland, zolang de rest van de wereld ongevaccineerd blijft, zet dat weinig zoden aan de dijk. Zo ook de Directeur-Generaal van de Wereldgezondheidorganisatie:
“Countries that are now vaccinating younger,
healthy people at low risk of disease are doing so at the cost of the lives of
health workers, older people and other at-risk groups in other countries. The
world’s poorest countries wonder whether rich countries really mean what they
say when they talk about solidarity. The inequitable distribution of vaccines
is not just a moral outrage. It’s also
economically and epidemiologically self-defeating.”[xvi]
De kans dat er iets misgaat is wellicht klein maar als we de hele wereldbevolking injecteren, kan dat wel heel grote gevolgen hebben (wat als, ik noem maar wat, de vaccins toch tot onvruchtbaarheid blijken te leiden?). Hoe vaak heeft de mens gedacht iets heel wetenschappelijk en heel zeker te weten wat achteraf lariekoek bleek te zijn? Hoe vaak heeft de farmaceutische industrie medicijnen op de markt gebracht die achteraf uiterst schadelijk bleken? Die farmaceutische industrie lijkt dat zelf in ieder geval nog niet vergeten en Pfizer houdt in de (uitgelekte) contracten [xvii] die ze met overheden sluit een stevige slag om de arm:
“Purchaser acknowledges that the Vaccine
and materials related to the Vaccine, and their components and constituent
materials are being rapidly developed due to the emergency circumstances of the
COVID-19 pandemic and will continue to be studied after provision of the
Vaccine to Purchaser under this Agreement. Purchaser further acknowledges that
the long-term effects and efficacy of the Vaccine are not currently known and
that there may be adverse effects of the Vaccine that are not currently known.”
Ten derde zijn er gevaren verbonden aan het inzetten van leaky vaccins, vaccins die wel tegen ziekte beschermen maar niet, of veel minder, tegen overdracht van het virus. Met name als deze tijdens een epidemie worden ingezet en met name als iedereen wordt ingeënt. Virussen als het coronavirus evolueren snel. Elke paar dagen een nieuwe generatie en grote kans op mutaties. Virussen hebben de grootste overlevingskans als ze besmettelijker zijn dan de concurrent. Niet voor niets zien we dat nieuwe varianten steeds een stukje besmettelijker zijn. Een van de manieren om lekker besmettelijk te zijn is ervoor te zorgen dat je je gastheer niet al te ziek of zelfs dood maakt. Mensen die doodziek op bed liggen of komen te overlijden besmetten anderen een stuk minder. Te ziekmakend zijn, wordt dus evolutief afgestraft. Maar door mensen op grote schaal te vaccineren met een vaccin dat wel goed werkt tegen ernstig ziek worden maar niet tegen het doorgeven wordt deze evolutieve afstraffing weggenomen. Het maakt niet langer uit voor de besmettelijkheid hoe ziekmakend een virus is. Het risico bestaat dus dat de evolutie van dodelijkere varianten van het virus in het gevaccineerde deel van de bevolking kansrijker worden.
Wel eens van Mareks Disease gehoord? Dat was eind jaren zestig nog een vrij onschuldige kippenziekte. Toen werd er een vaccin gevonden, een leaky vaccin, en onder invloed van dat vaccin werd de ziekte steeds dodelijker [xviii]. Tegenwoordig is er maar een manier om overlijden door Mareks DIsease te voorkomen: vaccinatie. Mijn nachtmerrie is dat we voor ons voortbestaan als soort afhankelijk worden van regelmatige inentingen door gewetenloze bedrijven die hun prijzen almaar verder opvoeren. Alsof het zorgen voor voldoende eten en drinken en een gezonde leefomgeving voor de mensheid al niet voldoende uitdaging is gebleken.
Wat bij al deze redenen nog een rol speelt is dat ik in het huidige hysterische klimaat onvoldoende vertrouwen heb in het zelfreinigend vermogen van de wetenschap. Kritische wetenschappers – en die zijn er meer dan genoeg, waaronder ook zeer gerenommeerde – worden met ad hominem argumenten de mond gesnoerd en worden geweerd en geridiculiseerd door vakgenoten die zich beroepen op de wetenschap, die blijkbaar blind en kritiekloos gevolgd moet worden.
Conclusie
Wel of niet vaccineren is een persoonlijke keuze. Wat uiteindelijk het meest verstandig is valt nog niet te zeggen. Ik meen dat het verstandig is om het kwetsbare deel van de bevolking in te enten, zoals we dat ook met influenza doen. Maar net zoals ik van anderen verlang dat ze mijn keuze respecteren, respecteer ik ook de keuze van anderen om een andere afweging te maken, ook als dat uiteindelijk ook voor mij grote gevolgen kan hebben. Die tolerantie past bij een vrije en democratische rechtsstaat. Het uitsluiten van andersdenkenden past daar evident niet bij. Dat zou hooguit anders zijn als daar een zeer goede en dringende reden voor bestaat. Niet voor niets benadrukte minister De Jonge dit voorjaar nog – het lijkt alweer zo lang geleden - dat er alleen sprake zo kunnen zijn van een vaccinpaspoort als vast zou komen te staan dat vaccinatie ook werkt tegen transmissie. Welnu, dat staat niet vast (en het vaccinpaspoort is er toch gekomen).
Daarmee is het beperken van de vrijheid van alleen ongevaccineerden een vorm van drang. Een vorm van drang die misschien nog wel verwerpelijker is dan regelrechte dwang. Want bij drang word je gedwongen iets te doen wat eigenlijk niet verplicht is maar alleen maar wenselijk wordt geacht. Alleen als je netjes doet wat de overheid wenselijk acht, krijg je volledige toegang tot de maatschappij. Dat is gevaarlijk. Als de digitale infrastructuur er eenmaal ligt, kan het koppelen van voor- en nadelen aan al dan niet wenselijk geacht gedrag op eenvoudige wijze worden uitgebreid en gecontroleerd. China is daar druk mee aan het experimenteren en het is een hellend vlak waar we als vrije maatschappij niet eens bij in de buurt zouden moeten willen komen. Gaan we, nadat we de Chinese corona-aanpak één op één hebben gekopieerd ook op dit punt China achterna? Niet als ik er iets aan kan doen want dat zou het einde betekenen van onze vrije samenleving.
[i]
Op 25 juli 2021 is 50% van de bevolking volledig en nog eens 20% gedeeltelijk
gevaccineerd, zo blijkt uit de cijfers op https://coronadashboard.rijksoverheid.nl/
[ii] https://www.sanquin.nl/over-sanquin/nieuws/2021/07/corona-antistoffen-bij-93-procent-van-donors
[iii] https://www.rivm.nl/coronavirus-covid-19/grafieken
en https://www.stichting-nice.nl/.
Opgemerkt zij dat het bij die cijfers gaat om overlijdens/opnames met Covid
en niet per se door Covid.
[iv]
COVID-19 op de Nederlandse Intensive Cares, stichting NICE, 26 juli 2021: https://www.stichting-nice.nl/COVID_rapport.pdf
[vi]
Het totaal aantal opnames in deze leeftijdscategorie maal 18,5%. Ik ga er
daarbij – noodgedwongen – vanuit dat de BMI-cijfers over de verschillende
leeftijdscategorieën ongeveer hetzelfde is. Die informatie ontbreekt in het
rapport van Stichting Nice
[vii]
Gebaseerd op CBS-cijfers: totaal aantal mensen onder de vijftig maal het
aandeel van mensen zonder overgewicht (56%)
[ix] https://www.gov.il/en/departments/news/22072021-03.
De gemiddelde bescherming tegen infectie (ongeacht wanneer is gevaccineerd)
bedraagt in Israël 39%. Recent onderzoek van Imperial College London berekent
50% (3,84% versus 7,23% raakt geïnfecteerd na contact met een besmettelijke
persoon) zonder uit te splitsen naar datum van vaccinatie: https://www.imperial.ac.uk/news/227713/coronavirus-infections-three-times-lower-double.
Het lagere gemiddelde percentage in Israël laat zich waarschijnlijk verklaren
doordat daar al veel eerder begonnen was met massaal vaccineren (halverwege
maart was meer dan de helft van de bevolking van Israël volledig gevaccineerd
terwijl dat in de VK op dat moment slechts 2,5% was).
[xi] https://nos.nl/artikel/2386666-rivm-vaccineren-van-12-17-jarigen-zou-helpen-tegen-verspreiding-deltavariant
[xiii]
Er zijn toenemende aanwijzingen dat immuniteit door besmetting beter beschermd
tegen (her)besmetting dan immuniteit door vaccinatie. Zie bijvoorbeeld https://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/309762
[xiv]
In Nederland levert enkel een besmetting in de afgelopen zes maanden tijdelijk dezelfde
toegang als een vaccinatie op.
[xvi] https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19-22-march-2021
[xvii]
Op internet doen contracten met verschillende overheden de ronde. De vrijwel
gelijkluidende teksten maken een authentieke indruk en het is waarschijnlijk
dat ze echt zijn, maar zeker is dat niet. Zie hierover bijvoorbeeld: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/07/29/pfizerleaks-zin-en-onzin-over-de-gelekte-vaccincontracten/
[xviii]
Voor een toegankelijk artikel over dit onderwerp: https://www.pbs.org/newshour/science/tthis-chicken-vaccine-makes-virus-dangerous.
Meer wetenschappelijk: https://journals.plos.org/plosbiology/article?id=10.1371/journal.pbio.1002198